Zachte krachten in roerige tijden

Alleen zachte krachten kunnen ons helpen om de huidige verruwing te doorbreken. Het vraagt om een cultuur waarin dialoog, samenwerking en respect voor elkaar weer de norm worden, zowel in het publieke debat als op onze sociale platforms Of zoals oud-politicus Gert-Jan Segers ooit zei: “Ofwel wij blijven met al onze onderlinge verschillen in staat tot (politieke) samenwerking, ofwel wij worden een rijk in verval.”  De keuze is aan ons. 

Week 1- Samenvatting van Goed Bestuur in Roerige Tijden : het valt niet mee om in deze roerige tijden voorbeelden te benoemen van Goed Bestuur.  En als je er al één vindt, zoals ik afgelopen week Femke Halsema noemde als een in mijn ogen goede burgemeester van Amsterdam, omdat ze pal voor de rechtsstaat staat, zich baseert op feiten, en probeert om de dilemma’s van verschillende belangengroepen binnen haar stad zo goed en zo kwaad als het gaat in balans te brengen, dan zijn er vele mensen die het tegenovergestelde beweren. En daarbij (op social-media) ‘vol op het orgel gaan’ en de zaken behoorlijk persoonlijk maken.

Het lijkt wel of de maatschappij steeds bozer wordt, gefrustreerder, harder ook.  We raken steeds verder af van een gedeelde waarheid op basis van feiten, en bestoken elkaar met meningen, complottheorieën, onduidelijke bronnen en persoonlijke verwijten. Het publieke debat is razendsnel aan het ontsporen, zo lijkt het. Zijn we echt niet meer bereid om naar elkaar te luisteren om elkaar beter te begrijpen? Zijn onze overeenkomsten niet nog altijd groter dan onze verschillen?  Zijn we niet gewoon allemaal mensen die met elkaar leven op dit ‘hele kleine stukje aarde’ en het met elkaar een beetje goed willen hebben? Leven en laten leven, zo iets? Of heeft het wellicht iets te maken met het aanstaande presidentschap van Donald Trump, die wat betreft grove taal, feitenvrije uitspraken en persoonlijke aanvallen behoorlijk de toon zet in ‘de free world’? Of dichter bij huis, in ons eigen land met de toon van Geert Wilders, die als fractievoorzitter van de grootste partij van Nederland, nagenoeg dezelfde toon hanteert van grove taal, feitenvrije uitspraken en persoonlijke aanvallen?

Maatschappij uit balans?- De maatschappij lijkt (hierdoor) steeds verder uit balans te raken, iets wat haaks staat op Goed Bestuur dat vooral gericht is om mensen met elkaar te verbinden en te zoeken naar balans binnen de samenleving.  De vraag is waarom we dat laten gebeuren, want helpt het ons echt verder? In ons eigen land groeit bijvoorbeeld het wantrouwen in de democratische rechtsstaat. Van de op 28 december jl door het opiniepanel van EenVandaag ondervraagde Nederlanders, geeft weliswaar nog 70% aan te geloven in de Nederlandse democratie maar 17% geeft inmiddels aan meer te neigen naar een autocratie. Dat is voor alle duidelijkheid een regeringsvorm waarbij één peroon ongelimiteerde macht uitoefent. 

De toenemende druk op de democratie en het vrije woord - De vrije pers, een van de pijlers van een gezonde democratie, komt in het ‘vrije westen’ steeds verder onder druk te staan. Het recente vertrek van Pulitzerprijswinnaar Ann Telnaes bij de gerenommeerde kwaliteitskrant ‘The Washington Post’ (dat is de krant die in de jaren zeventig het Watergate-schandaal onthulde, waardoor de toenmalige President Nixon moest aftreden), omdat haar cartoon over de onderwerping van miljardairs aan Trump werd geweigerd, is een alarmerend voorbeeld. Het is een teken dat zelfcensuur binnen vrije nieuwsredacties terrein wint, zelfs in media die ooit bastions van persvrijheid waren.  Dit staat niet op zichzelf. Mark Zuckerberg, CEO van Meta, heeft deze week aangekondigd te stoppen met factcheckers op zijn platforms zoals Facebook en Instagram, en wil politieke discussies tussen burgers onderling juist stimuleren via algoritmes. Hoewel Zuckerberg zijn nieuwe strategie presenteert als een strijd tegen censuur, wekt zijn keuze in het belang van Donald Trump juist de indruk dat het vrije woord wordt misbruikt als een middel om desinformatie ongestraft te kunnen verspreiden en verdere polarisatie te versterken. 

 De vraag is: wat betekent dit voor ons hier in Nederland? Als de fundamenten van de democratie – feitelijke verslaggeving, vrije meningsuiting en een goed geïnformeerde samenleving – worden uitgehold, hoe weerbaar is onze eigen democratie dan nog? 

Goed Bestuur als Tegenkracht- De uitdagingen voor Goed Bestuur worden groter in deze context. Aan de hand van het recente interview met de Amsterdamse Burgemeester Femke Halsema  in De Belgische Krant de Morgen leerde over wat we kunnen doen om tegenkracht te beiden aan de toenmende ‘autocratie’ in het ‘vrije westen’. Haar lessen over lokaal bestuur, individuele verantwoordelijkheid nemen en respect voor elkaar zijn wat mij betreft relevanter dan ooit, niet alleen op politiek niveau, maar juist ook in onze samenleving als geheel:  De lessen die ik leerde uit het interview met Halsema over Goed Bestuur:

1. Blijf dicht bij de feiten  Het is essentieel dat beslissingen gebaseerd zijn op waarheid, niet op manipulatie of populaire opinies. Dit geldt voor zowel politici als voor ons burgers. Informeer je dus goed en zo objectief mogelijk, voordat je informatie deelt.

2. Stop met stigmatiseren; Polarisatie is een krachtig splijtzwam van een  democratische samenleving. Door elkaar in hokjes te plaatsen, verliezen we de nuance die nodig is voor constructieve dialoog en samenwerking, ook hier op Linkedin.

3. Taal doet ertoe. Goed bestuur vraagt om een respectvolle toon. Woorden die polariseren en verdelen, ondermijnen de sociale cohesie (juist ook op social media)

4. Respecteer de rechtsstaat. Zonder vrije pers en onafhankelijk toezicht verliest een democratie haar ruggengraat. De persvrijheid moeten we met elkaar actief verdedigen, zowel nationaal als internationaal (bijvoorbeeld door een krantenabonnement te nemen, want onafhankelijke journalistiek is niet gratis)

5. Neem verantwoordelijkheid. Er is binnen Nederland een toenemende onderstroom die behoorlijk koersvast is wat betreft de democratische rechtsstaat en ‘goed bestuur’.  Sluit je aan bij deze groep,  en pak daarin je eigen rol.

6. Wees je bewust wat algoritmes zijn en hoe ze het online publieke debat beïnvloeden:Overheden én gebruikers kunnen dwingende eisen stellen aan transparantie en ethisch gedrag van social-media kanalen. Leer je kinderen ook hoe de social-media werkt en dat als je niet betaalt voor nieuws, jij zelf het verdienmodel bent voor adverteerders. Maak je kinderen en je jonge medewerkers bewust hoe waarheidsbevinding werkt en wat daarbij betrouwbare bronnen zijn.  

De zachte kracht- De harde krachten nemen nu zo snel de overhand, dat het maatschappelijke debat uit balans raakt.  De enige weg terug is om de ‘harde krachten’ weer meer in balans te brengen met de ‘zachte krachten’, zowel in leiderschap, als in goed bestuur.  In een tijd waarin patriarchale verharde macho structuren wereldwijd sterker worden, zien we hoopvolle signalen van verandering. Een meer inclusieve blik – die empathie en verbinding centraal stelt – is nu dringend nodig, om de wereld weer meer in balans te brengen. 

---