De betrouwbare overheid lijkt verder weg dan ooit

Nog niet zo heel lang geleden, tot verkiezingsavond 2023 om precies te zijn, was er een partij die stond voor wat toen nog een betrouwbare overheid werd genoemd. Die partij was opgericht door een man die heldhaftig streed tegen achterkamertjes waarin politici onzorgvuldige wetten smeden die burgers vermorzelen.

Nieuw Sociaal Contract heette die partij. Oprichter Pieter Omtzigt beloofde een nieuwe beweging te worden die ‘écht aandacht heeft voor goed bestuur en bestaanszekerheid’. Zijn boodschap deed het lekker in de peilingen, zelfs zo goed dat álle partijen het heilige geloof in een nieuwe bestuurscultuur uitdroegen. Zelfs de VVD, de machtspartij die al dertien jaar de premier leverde, had daar ineens ‘radicale’ ideeën over.

De bestuurlijke mist leek eindelijk op te klaren - tot de dag ná de verkiezingen. Sindsdien hopt het centrum van de macht, waar ook Omtzigt nu deel van uitmaakt, van ruzie naar ruzie. Het wekelijkse rondje free fight tussen de machtspartijen PVV, VVD, NSC en BBB slokt alle aandacht op, terwijl de broodnodige oplossingen uitblijven.

En wat er wél gebeurt is vaak behoorlijk onzorgvuldig, en ja, ook onbetrouwbaar.

Een mooi voorbeeld hiervan is de manier waarop dit kabinet omgaat met de zelfstandige zonder personeel, de zzp’er. Bij de Kamer van Koophandel waren er in maart dit jaar 1,6 miljoen zzp’ers ingeschreven, een aantal dat met 85 procent (!) is gestegen ten opzichte van 2014. Deze zelfstandigen zijn er in alle soorten en maten. Ze werken in de bouw of als zelfstandig jurist. Ze doen tijdelijke projecten of zitten één vaste dag per week op een kantoor om een andere droom (zoals het runnen van een hotelletje) te bekostigen. Ze zijn vrij en vaak gelukkiger dan collega’s in loondienst.

Maar onzeker is het bestaan soms ook, één op de tien zzp’ers loopt het risico op armoede. De discussie over schijnzelfstandigheid draait vaak om hen. Dan gaat het over pakketbezorgers die zestig uur per week werken, maar toch met een loon onder het minimum thuiskomt. Of over arbeidsmigranten die onder de smoes ‘ze zijn zelfstandig’ worden uitgebuit.

Al járen praat de politiek over deze excessen – zonder al te veel resultaat. In 2016 moest de wet Deregulering Beoordeling Arbeidsrelaties (DBA) schijnzelfstandigheid tegengaan. Alleen was die wet zo onduidelijk en veroorzaakte zoveel onrust, dat het kabinet besloot de wet niet te handhaven. Omtzigt, toen nog Kamerlid namens het CDA dat destijds in de oppositie zat, roffelde het hardst op de trom. ‘Er staat hier dus heel veel op het spel.’ Hij wilde ‘geen vuistregel, maar een beleidsregel’, want alleen daaraan, foeterde hij tijdens een debat, kunnen opdrachtgevers en zelfstandigen ‘rechtszekerheid ontlenen’.

Hij wilde ook weten of de overheid zichzelf wel aan de eigen, vage, regels hield. Huurden de departementen schijnzelfstandigen in? ‘Wij weten dat de Belastingdienst al vaker moeite gehad heeft om zich aan haar eigen wetten te houden’, hield hij staatssecretaris Eric Wiebes (VVD) van Fiscaliteit en Belastingen vilein voor.

Acht jaar later wordt de wet DBA alsnog gehandhaafd. Dat besluit nam minister Eddy van Hijum, nota bene van de partij NSC, met de vage vuistregel dat zzp’ers niet hetzelfde werk mogen doen als collega’s in loondienst. Een handjevol belastinginspecteurs gaat handhaven – zonder dat iemand eigenlijk weet wat de regels zijn. Tienduizenden, zo niet honderdduizenden, zzp’ers zijn al maanden in paniek. Maar ook managers in sectoren als de zorg, de bouw en het onderwijs – die al kampen met enorme personeelstekorten – zitten met de handen in het haar: veel zelfstandigen wíllen helemaal niet in loondienst en dreigen de sector dan maar te verlaten.

Hoe ingewikkeld het wordt, ontdekte het ministerie van Financiën zelf. Dat departement blijft zzp’ers inhuren die waarschijnlijk als schijnzelfstandigen worden aangemerkt, blijkt uit een brief die de site Zipconomybemachtigde. Het ministerie vreest dat anders de afhandeling van de hersteloperatie voor duizenden toeslagenouders in gevaar komt. De bemiddelingsbureaus die zzp'ers voor dit project inzetten, hoeven geen boete te vrezen. Het ministerie betaalt die, aldus de brief.

Je zou denken: goh, de overheid ziet waar het schuurt met het eigen beleid, en gaat hard werken om dit probleem op te lossen. Maar nee, deze overheid verzint een list om zelf onder de regels uit te komen en laat de 1,6 miljoen zzp’ers en hun opdrachtgevers aan hun lot over. De kritische volksvertegenwoordigers van NSC zijn in geen velden of wegen te bekennen. Ze kijken wel uit, want ook de staatssecretaris die over de Belastingdienst gaat is van NSC.

Een betrouwbare overheid? Die lijkt verder weg dan ooit. Wat rest, is een politiek die haar belofte van een betrouwbare overheid wederom verkwanselt.

Steun mijn werk via de groene knop ('ik neem mijn petje af'). Je kunt een abonnement nemen, maar ook eenmalig doneren.