Misplaatste stoerdoenerij

Met veel vertoon vertrok Volt Nederland afgelopen week met een statement van X, het voormalige Twitter. Partijleider Laurens Dassen vindt dat Elon Musk, de rijkste man op aarde die als bijbaan Donald Trump adviseert, van het sociale mediaplatform ‘een giftig, geopolitiek wapen’ heeft gemaakt. Daarin heeft hij gelijk. Maar door andere partijen op te roepen hem te volgen, maakte Dassen van zijn vertrek zelf een politieke show.

De BBB had in elk geval wel weer zin in politiek theater. ‘Hypocriet’, sneerde Kamerlid Henk Vermeer. Minister Mona Keijzer van Volkshuisvesting en Ruimtelijke Ordening had ‘na een drukke dag’ op X ‘een aantal interessante opinies gelezen, gelachen om filmpjes en genoten van een paar bijzondere foto’s. Haters en deugers genegeerd. Zo doe je dat. Ik blijf’, postte ze triomfantelijk.

Ik ben een tijdje geleden vertrokken van X, vlak nadat ik voor de zoveelste keer door een woedende meute werd toegebeten dat ik ‘kaalgeschoren’ moest worden, een ‘nazihoer’ was en ‘dat mijn tijd nog wel zou komen’. Moet je tegenkunnen, vinden de achterblijvers op X. Ik denk daar anders over. Vrijheid van meningsuiting betekent ook de vrije keuze om je niet te laten uitschelden op een platform. Al is de keuze voor iets anders wel beperkt.

Dat laatste gevoel knaagde al veel langer: het afhankelijk zijn van één platform. Sinds Musk Twitter heeft overgenomen, merkte ik dat, ondanks meer dan dertigduizend volgers, mijn bereik afnam. Ondertussen stroomden de scheldberichten dagelijks binnen. Bovendien blijkt uit de dikke biografie van Walter Isaacson dat Musk een broertje dood heeft aan zoiets als 'privacy'. Voor mij had X sociaal en zakelijk simpelweg geen zin meer. 

Het deed me denken aan een ander moment van afhankelijkheid, in een tijd waarin monopolies nog veel zichtbaarder waren. In de jaren negentig, toen het monopolie van het haperende en arrogante staatsbedrijf PTT, decennialang de enige telefoonaanbieder, eindelijk werd doorbroken, begreep ik hoe belangrijk keuzevrijheid was. Ik noemde mijzelf trots ‘een bewuste’ consument – en kocht voortaan juist bij kleine ketens en sloot abonnementen af bij nieuwe bedrijfjes.

Maar langzamerhand ben ik ongemerkt in de fuik van groter, groter, grootst gezwommen, een fuik die door gemak en slimme marketing steeds moeilijker is te ontwijken. Niet door een gebrek aan keuze, maar door het gemak van geïntegreerde diensten – zoals Apple-apparaten die naadloos samenwerken en Google die routes navigeert, agenda’s bijhoudt en mails verwerkt. Mijn 'sociale' media lopen nu voornamelijk via Meta of Microsoft en dat laatste bedrijf beheert al mijn tekstverwerkingsprogramma’s. Zelfs mijn krant is van het Belgische duopolie. Mijn internet- en telefoonabonnementen? De geschiedenis herhaalt zich. KPN, het oude PTT, heeft samen met Ziggo de touwtjes stevig in handen. De dominante positie van deze twee spelers veroorzaakt al jaren te hoge rekeningen.

Keuzevrijheid is uitgehold tot een illusie, terwijl consumenten steeds afhankelijker zijn geworden van een klein aantal machtige bedrijven. Net als de oude leiding van Twitter is ook Musk niet transparant over de algoritmes. Maga-supporters die hem tegenspraken, werden plots minder zichtbaar op X. En onder Musk willigt X vrijwel alle Chinese verzoeken tot censuur in. Vrijheid van meningsuiting geldt alleen alleen volgens de regels van de techmiljardairs, en is daardoor angstaanjagend privaat geworden. Niemand controleert.

‘We hebben geen vrije markten meer’, zoals de Duitse mediawetenschapper Martin Andree onlangs treffend zei tijdens een presentatie bij de Nederlandse Vereniging Journalisten. ‘Monopolies domineren de digitale wereld en wat overblijft voor alle anderen is een kerkhof.’

Voor consumenten betekent dat een verlies dat bijna niet meer terug te winnen is. De politiek heeft jarenlang passief toegekeken hoe burgers verstrikt raakten in het web dat de Big Tech spande. Sterker nog, oud-politici (ook in Nederland) hebben zich ontpopt tot gewillige lobbyisten voor de miljardairs, waarbij ze pleiten voor zo min mogelijk regels om de dominantie van hun bedrijven ongemoeid te laten.

Net zo passief kijken de politici nu toe hoe haat door de platformen stroomt - met alle gevolgen van dien voor gewone burgers en lokale politici, die dagelijks geconfronteerd worden met bedreigingen en intimidatie. Onlangs bleek nog dat de helft van alle lokale vrouwelijke politici te maken kreeg met online haat en geweld, bij mannen gaat dit om 35 procent. De gevolgen hiervan zijn niet abstract: ‘Het kan het werk van politici dusdanig belemmeren, dat dit soms zelfs een reden is om te stoppen met het ambt’, aldus de onderzoekers.

Wijkagent Bas Dirkmaat uit het West-Friese Niedorp kondigde dit weekend ook zijn vertrek op X aan. Een reden gaf hij niet. Maar ook hij kreeg al tijden de nodige bagger over zich heen. Zijn ‘fijne feestdagen’-wens leidde tot schuimbekkende beschuldigingen van ‘wokisme’. Hoe durfde hij ‘KERST’ niet te noemen. ‘We willen onze iftar-maatjes niet beledigen.’  Toen hij vertrok, kreeg hij meer dan vierhonderd, voornamelijk hatelijke, reacties. ‘En maar kruipen als loonslaaf.’ Of: ‘Honderd deugpunten voor jou.’

Of zijn vertrek naar Instagram en Facebook iets oplost, valt te betwijfelen. Metabaas Mark Zuckerberg heeft al aangekondigd meer haat te tolereren. Uitspraken als ‘vrouwen zijn bezit’ en/of ‘een huishoudelijk object’ moeten kunnen.

Ondertussen lacht en geniet Mona Keijzer op X. Voor haar zijn de deugers een groter probleem dan de haat die een wijkagent dagelijks mag ontvangen. Het is misplaatste stoerdoenerij (‘kijk mij eens goed bezig zijn’) om haar BBB-achterban te bedienen. Natuurlijk is het haar goed recht te blijven, maar een minister zou toch iets meer empathie kunnen opbrengen voor de zorgen van andere bewoners in de digitale wereld, vaak gewone 'hardwerkende Nederlanders' zoals dit kabinet ze zo graag noemt. Haar oppervlakkige pragmatisme is helaas gemeengoed geworden. Burgers, lokale politici en hulpverleners blijven achter zonder bescherming, gevangen in een digitaal web van haat, macht en politieke passiviteit.

Steun mijn werk via de groene knop ('ik neem mijn petje af') op de thuispagina. Je kunt een abonnement nemen, maar ook eenmalig doneren.